An Essay of Sociological Criticism on the First Stories of Chingiz Aitmatov = Cengiz Aytmatov’un İlk Hikâyelerine Sosyolojik Eleştiri Açısından Bir Bakış

Cengiz Aytmatov dünya edebiyatının büyük yazarlarından biri olma başarısı göstermiş önemli bir edebî şahsiyettir. Onun edebî eserleri ile ilgili eski Sovyetler Birliği coğrafyasında, Kırgızistan’da, Türkiye’de ve tüm dünyada çok önemli ilmî çalışmalar yapılmıştır. Buna rağmen, Aytmatov’un kaleme aldığı ilk hikâyeleriyle ilgili ilmî çalışmalar pek azdır. Aytmatov’un ilk hikâyelerinde, tıpkı dönemin diğer birçok anlatısında olduğu gibi, Sovyetlere özgü kavram ve değerler yüceltilmekte, olumlu tipler şahıs kadrosunda boy göstermektedir. Sovyet edebiyatındaki olumlu tip kavramını formüle eden M. Gorki’ye göre yazar insanları geliştirmelidir, onların sınıfsal özelliklerini hesaba katmalıdır ve emek dünyasına omuz vermelidir. Olumlu tip ise her şeyden önce güçlü ve eleştirel bir zekâya sahip olmalıdır. Cengiz Aytmatov’un 1956’da almaya başladığı yüksek edebiyat eğitimi yazarın kendi sanat çizgisini bulmasını sağlayan önemli bir gelişme olmuştur. Süreç içerisinde Aytmatov öz edebî tecrübesinden ve zengin Kırgız folklorundan beslenerek ideolojik ortamın talep ettiği sipariş edebiyat çizgisinden uzaklaşmıştır. Makalede Aytmatov’un Gezitçi Dzyuyo, Aşım, Biz Arılap Barabız, Sıpayçı ve Kayrakta adlı ilk hikâyelerini sosyolojik eleştiri yöntemiyle çözümlemekteyiz.

Anahtar Kelimeler: Cengiz Aytmatov, ilk hikâyeler, modern Kırgız edebiyatı, Sovyet edebiyatı, sosyolojik eleştiri

Chingiz Aitmatov is considered as one of the greatest writers in world literature. Numerous significant academic studies, particularly in the Soviet Union, Kyrgyzstan, and Türkiye, have focused on his literary works. Nevertheless, the number of academic studies on Aitmatov's first few stories remains rather limited. Aitmatov wrote his initial stories in the well-known ideological environment of the Soviet era. In these stories, as in many others from that period, Soviet concepts and values are lauded, and 'positive' characters are incorporated into the works. According to the ideas of M. Gorky, who formulated the concept of the positive hero in Soviet literature, a writer should develop characters, highlight their class characteristics, and advocate for the world of labor. The positive hero, above all, is characterized by a robust and critical intellect. Aitmatov's higher literary education in subsequent years and his incorporation of folkloric elements unique to Kyrgyz culture elevated him to an upper echelon of literature. Consequently, he liberated himself from commissioned literature within the framework of Soviet ideology, producing highly esteemed works. In this article, Aitmatov's initial stories are analysed using the method of sociological criticism.

Keyword: Chingiz Aitmatov; initial stories; modern kyrgyz literature; sociological criticism; soviet literature