İran Türk Halk Hikâyelerinde Kadın Tipleri

Halk edebiyatının önemli anlatı türlerinden biri olan halk hikâyeleri, İran Türk âşık muhitlerinde canlı bir şekilde varlığını sürdürmektedir. Halk hikâyelerinde zaman ve mekânın anlam kazanmasında, olaylar silsilesinin oluşumu ve gelişiminde şahıs kadrosu önemli rol oynamaktadır. Çalışma, İran Türk halk hikâyelerinde şahıs kadrosu içinde yer alan kadın tiplerinin neler olduğunu ve hangi eylemsel yönlerle anlatılarda yer aldığını ortaya koymak ve kadın tiplerinin eylemleri ile ilgili bütüncül bir bakış sağlamak maksadıyla ele alınmıştır. Bu bağlamda ele alınan halk hikâyeleri, İran Türk âşık muhitlerinde ortak olan ve 2015, 2017-2018 yılları arasında alan araştırmaları neticesinde derlenen 6 halk hikâyesinden oluşmaktadır. Halk hikâyelerindeki kadın tipleri yapısalcı yöntem doğrultusunda analiz edilmiş ve kadın tipleri, olumlu ve olumsuz yönden ele alınmıştır. Halk hikâyelerinde geçen kadın tiplerinin eylemleri, başkahramanın veya başkahramanla bağlantısı olmadığı durumlarda ideal tiplerin konumuna göre iyi / olumlu, kötü / olumsuz ve tip değiştiren karakterler şeklinde tasnif edilmiştir. Tasnifte, halk hikâyelerindeki kadınların eylemsel özelliklerine göre tip isimlendirmeleri yapılmış ve eylem listeleri sıralanmıştır. Belirlenen eylem listeleri bölgedeki âşık muhitlerinde ortak olmayan halk hikâyelerindeki kadın tiplerine de uygulanabilmesi açısından önem taşımaktadır. İncelemede, İran Türk halk hikâyelerindeki kadın tiplerinin Türk dünyasındaki diğer halk hikâyelerindeki kadın tipleri ile benzerlikler taşıdığı ve eski Türk geleneğinin izlerinin söz konusu anlatılarda sürdüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Halk Edebiyatı; İran; İran Türkleri; halk hikâyeleri; kadın; tip