KÖKTÜRK HARFLİ YAZITLARDAKİ ‘ESİZ’ KELİMESİ ÜZERİNE = On The Word of ‘Esiz’ in The Kokturk Letter Inscriptions

Vefat eden şahısın kimlerden, nelerden ayrıldığını, kimlere, nelere doyamadığını, hayatında ne gibi önemli işleri yaptığını, kaç yaşında vefat ettiğini anlatan kısa metinlerden oluşan Köktürk harfli Güney Sibirya Yazıtları’nda, özellikle Yenisey Yazıtları’nda en çok esiz / esizim kelimesi geçmektedir. Bu kelime bilim adamları tarafından farklı şekilde yorumlanmış; bundan dolayı yazıtların tamamı değişik anlam kazanmıştır. Örneğin: T. Tekin ve onun görüşünü kabul eden bilim adamları söz konusu kelimeyi bir acınma ünlemi olarak kabul etmişlerdir. Dolayısıyla onlara göre ‘Kök teŋride kün ay esiz ermiş, esizime adırıltım’ cümlesi ‘Gökyüzünde, güneş ve ay, ne yazık ki, imiş, ne yazık ki, ayrıldım’ şeklinde tercüme edilmektedir. Ancak bu tercümeden bir anlam çıkarmak, cümlenin yapısını tespit etmek mümkün olmamaktadır. Üstelik esiz kelimesinin iyelik ve çokluk ekleri ile çekimlenmiş esizim, esiziŋ, esizlerim kullanımlarının bulunması söz konusu kelimenin çekime girmeden kalıp ifade olarak kullanılan acınma ünlemi olma ihtimalini zayıflatmaktadır. Bundan dolayı B. Orınbay, R. Alimov gibi bilim adamları esiz kelimesinin “değerli” anlamına gelen bir cins kelime olduğunu düşünmektedirler. Makalemizde esiz kelimesinin leksik anlamı, metinlerdeki kullanımı, morfolojik yapısı ve sentaktik görevi incelenmeye alınmış; çalışma sonucunda söz konusu kelimenin bir acınma ünlemi değil, değerli anlamına sahip bir kelime olduğu sonucuna varılmıştır.-



The South Siberian inscriptions in Köktürk letters are composed of short texts describing who passed away, who separated from what, what they did not fulfill, what important works they did in their lives, and how old they died. The most common word in these inscriptions is the word ‘esiz’. This word has been interpreted differently by scientists, so all of the inscriptions have acquired different meanings. For example, T. Tekin and scientists who accept her view accept the word as an exclamation of pain. Therefore, according to them, the sentence Kök teŋride kün ay esiz ermiş, esizime adırıltım’ is interpreted as ‘Sky, sun and moon, unfortunately, enthronement, unfortunately, separated’. However, it is not possible to make a meaning and to determine the structure of the sentence from this translation. Moreover, the use of the word esiz by possessive and multiplicative suffixes weakens the possibility that this word can be used as an exclamation of pain. Therefore, scientists like B. Orinbay and R. Alimov thinks that the word esiz is a word which means a dear. In our work have been examined the lexical meaning, the use in texts, the morphological structure and the syntactic task of the word esiz. As a result of the study, it was concluded that the word esiz was not an exclamation of pain but a word with dear meaning